NASELJE ŽELEZNIČKA STANICA U PREŠEVU

PIŠE: Miodrag Popović

                Naselje Železnička stanica u Preševu nalazi se u Preševskom polju na 445 m. nadmorske visine između Preševske Moravice na severu i Trnavske reke na jugu. Stanovništvo naseljava ovaj prostor još od 1888. godine kada je izgrađena pruga za vreme turske vladavine. Naročitobrzo se razvija posle kolonizacije 1919/20. godine. Nalazi se na raskršću  Moravsko – vardarskog puta, poprečnih puteva seoskih naselja i puta za Preševo i Kosovo preko Karadaka (Skopska Crna Gora). Železnička pruga deli naselje  na zapadni deo više pruge prema Preševu i istočni deo prema Žujincu i autoputu. U blizini naselja su dva grada, Kumanovo sa juga i Bujanovac sa severa. Kroz naselje prolazi glavni put za Preševo  i predstavlja glavnu ulicu.  Ulice imaju svoja imena. Desno od Radničke kolonije je ulica koja izlazi na Žujinski put. Ovaj put povezuje novoizgrađene kuće u tom delu naselja. Idući putem iza železničke rampe desno je ulica koja ide pored same pruge i izlazi pored Osnovne škole. Tu se spaja sa glavnim putem. Kada se pređe južna rampa, prema centru naselja odmah levo, pored Vasine kuće, ide nova ulica prema džamiji. Naselje je malo mesto sa većinskim srpskim življem. Klima je umereno- kontinentalna  sa izvesnim uticajem  mediteranske klime. Zime su hladne, a leta topla. Najčešći vetrovi su severni i južni. Područje se karakteriše  ranim jesenjim i kasnim prolećnim mrazevima. Prosečna godišnja temperatura kreće se oko 10-12 stepeni. Najniže temperature dostižu do – 25 stepeni…

Stanovnici Stanice su zidali, a i danas zidaju kuće od pečene cigle i blokova sa pomoćnim prostorijama i ogradom. Kuće im služe za boravak, spremawe jela, obedovawe i spavawe. Sve kuće su pokrivene crepom i prate liniju ulice. Na Železničkoj stanici nema sokaka. Sada se zidaju vrlo lepe i skupocene kuće u uslovima velike nezaposlenosti stanovništva!

Do 1990 god. ekonomski i demografski razvoj uslovljavali su širenje naselja.  U samom naselju formirane su ustanove za snabdevanje, obrazovanje, sportsku aktivnost, zanatstvo i trgovinu. Osnovu razvoja naselja predstavlja uži centar, zatim put prema Preševu, Žujincu i Čukarki. Preševo je dostiglo gustu koncentraciju stanovništva i postepeno se širi u tri pravca. Najviše prema glavnom pravcu komunikacije sa svetom, prema Železničkoj stanici i prema glavnoj magistrali Beograd – Skoplje. Konurbacija terena izmedju Preševa i Stanice omogućava razvijanje urbanizovane zone, a sa tim i mogućnost ekonomskog razvoja. Stambena izgradnja dominira pored glavne ulice i levo pri izlazu iz naselja, ispod pruge. Industrijski objekti locirani su u samom naselju.

Zagadjenje ekološle prirode tokom prethodnog perioda i danas su mnogobrojna. Dolaze od divljih deponija, paljenja hemijske ambalaže, raznih vrtsa materijala za ogrev, izduvnih gasova automobila idr. Radioaktivno zračenje koje potiče od upotrebe municije sa osiromašenim uranijumom na lokaciji Reljan – za vreme NATO sukoba na prostoru bivše SRJ u proleće 1999. god. štetno je delovalo i danas deluje na zdravlje ljudi i domaćih životinja. Još se tačno ne zna koliko je uspešno sprovedena remedijacija okoline Preševa (RZS, 2012). Demografski razvoj u ovom naselju je usporen, pre svega, zbog usporenog ekonomskog razvoja. Ovi uzroci i istorijska promenljivost geoprostornihmigracijskih kretanja ka ekonomski razvijenim sredinama uticali su na tempo i menjanje etnografskog i antropološkog stanja naselja.

Ovde je sigurno uticala i istorijska prošlost – viševekovna vladavina Turaka. Težak život srpskog naroda i plansko naseljavanje Arnauta, tendencija iseljavanja stanovništva prema gradu i drugo. Zavisnost izmedju ekonomskog i demografskog razvoja, doveo je do smanjenja broja stanovnika. Duvanska industrija više ne radi. Simpo ima velike robleme sa likvidnošću. Radnici ostaju bez posla.

Nove selidbe, prodaja kuća i imovine u Naselju pokazuju koliko je bitno pitanje ekonomskog razvoja. Izgradnjom Duvanske stanice u trećeoj deceniji prošlog veka  nastale su promene. Počelo je naseljavanje stanovništva. Tada je u ovom preduzeću radilo oko 500 – 600 radnika i radnica. Tako je počela koncentracija stanovništva i širenje naselja. Višegodišnji razvoj naselja uticao je na razmeštanje stanovništva sa jedne i druge strane Železničke pruge. Na sve ovo uticao je i demografski razvoj stanovništva: ženidbe, udaje, radjanje, smrtnost idr. Sad se stanovništvo Stanice nalazi u stanju osetnog opadanja nataliteta, a mortalitet je u mnogome zavisan od ishrane i zdravstvene zaštite. U nedostatku zaposlenosti, socijalne sigurnosti i psiholoških uslova teško je održati ravnotežu izmedju radjanja i smrtnosti. I migracije stanovništva doprinose tome. Kretanja stanovništva su višestruka: dnevna, nedeljna, mesečna, sezonska i trajna. To su potrebe za radnom egzistencijom koja lokalna naselja ne mogu pružiti. Ovde je velika uloga Preševa kao odredišta dnevnih i disperznih kretanja stanovnika. Zatim višegodišnje seljenje stanovnika. Teritorijalna struktura doseljenog i raseljenog stanovništva može se okarakterisati kao emigraciono područje srpskog življa. Iseljavanje Srba sa ovog područja bilo je usmereno u pravcu centralne Srbije i Vojvodine.

Zbog nemogućnosti zapošljavanja naročito mladih, mnogi odlaze i ne misle na povratak. Ako se ne zaustavi iseljavanje Srba, Stanica će uskoro biti naseljena većinskim albanskim stanovništvom. Naseljavanje Preševa i okoline Albancima teče kontinuirano. Uglavnom se naseljavaju iz sela sa oboda Skopske Crne Gore. Danas, takoreći, nema Srba u Trnavi, Norči, Oraovici, Crnotincu, Žujincu, Čukarki…, ili ih ima u neznatnom broju. Taj prosec otpočeo je i na Železničkoj stanici.

Srbi u Preševu nisu ravnopravni gradjani u strukturi Koordinacionog tela Vlade Republike Srbije za opštine Preševo, Bujanovac i Medvedja što ih stavlja na marginu korišćenja prava kojima ovo Telo utiče na razvoj Opštine. Na primer:  Fond za komunalsne i gradjevinske poslove raspolagao je 2009. god. finansijskim sredstvima u iznosu od 64,7 miliona dinara od čega je za srpsko selo Slavujevac utrošeno 362.000 dinara, a od sredstava za kapitalne investicije u iznosu od 96 miliona dinara za rekonstrukciju puta uloženo je samo 700.000 dinara. Ovo je očigledan primer diskriminacije srpskog stanovništva od strane vladajuće strukture u Opštini Preševo. U otvorenom pismu ministru Milanu Markoviću koje je uputio D.F. odbornik u SO Preševo, izmedju ostalog piše: „Uložene investicije i način njihove raspodele, proces iseljavanja i negativni rezultati privatizacije ne daju nadu za bolji i kvalitetniji život u opštini Preševo…“ („Srpski venac, 06.2010).

NASTAVLJA SE…

O autoru:  Miodrag Popović, diplomirani  inženjer agronomije u penziji, dugogodišnji direktor Duvanske industrije Bujanovac, autor je desetak stručnih knjiga i stotinak tekstova iz oblasti uzgoja i obrade duvana, kome je posvetio gotovo ceo život. Uporedo, kao veliki ljubitelj lepe pisane reči objavio je nekoliko  zbirki pesama, ali i proznih dela… Narednih nedelja o njegovim sećanjima i prikupljenim istorijskim zapisima na prohujala vremena, „da ih ne bi pokrio zaborav„ čitajte samo na portalu „BUPRESS“

FOTO : BU press